REGIO – Wanneer een wietkwekerij wordt opgerold kan de burgemeester het pand of de woning sluiten. Maar heeft dit repressieve beleid wel het gewenste effect? Ook bij burgemeesters wordt de roep om volledige legalisering van hennep steeds luider.

Volgens Cora-Yfke Sikkema, burgemeester van Oldambt, is Oost-Groningen een gebied met veel potentie voor illegale hennepkwekerijen. ‘Er is ruimte, mensen wonen afgelegen en hebben grote schuren’, zegt ze.

Er is nog een belangrijke factor waardoor Oost-Groningen vruchtbare grond is voor kwekers: de kwetsbaarheid van de bevolking. Zo wonen er relatief veel mensen met een laag inkomen. Burgemeester van Stadskanaal Klaas Sloots: ‘De verleiding om bij te verdienen is vele malen groter op het moment dat je het slecht hebt.’

Wiet in Oost-Groningen (3)
Dit is het derde deel van een serie over wiet in Oost-Groningen. Eerder lazen we hoe Henk uit Stadskanaal zich liet verleiden tot een hennepkwekerij in zijn schuur. En hoe handel in wiet verboden is, maar de coffeeshops worden gedoogd. Deze keer het sluiten van drugspanden door de burgemeester en de steeds luidere roep om legalisering.

De Wet Damocles

Het belangrijkste ‘wapen’ tegen drugscriminaliteit dat de gemeente op dit moment heeft is de Artikel 13b Opiumwet, beter bekend als de Wet Damocles. Deze wet geeft burgemeesters de mogelijkheid een pand te sluiten als er drugs worden aangetroffen of wanneer er spullen aanwezig zijn waarmee je drugs kunt maken. De sluiting geldt meestal voor drie tot zes maanden.

De wet is ooit in het leven geroepen om overlast te kunnen bestrijden. Buurtbewoners durven vaak niet te klagen over drugspanden uit angst voor represailles. De wet maakt het mogelijk drugspanden te sluiten enkel bij de aanwezigheid van drugs, dus ook zonder bewijs van overlast.

Het sluiten van een woning wordt gezien als uiterste maatregel. Toch gaan burgemeesters hier steeds vaker onmiddellijk toe over. Het doel van de wet lijkt daarmee te zijn verschoven van tegengaan van overlast naar bestrijding van drugscriminaliteit.

Van inval tot sluiting

Na het oprollen van een wietkwekerij stuurt de politie een rapportage naar de burgemeester. Op basis van die informatie besluit de burgemeester wel of geen maatregelen te treffen, zoals bijvoorbeeld het sluiten van het pand. Wat in welke situatie moet gebeuren staat vast in een handhavingsmatrix.

De burgemeester kan er wel voor kiezen af te wijken van het standaard beleid. Sikkema: ‘Ik stuur altijd eerst een brief met daarin een voorgenomen besluit. Men kan dan een zienswijze indienen tegen dat voornemen. Die zienswijze neem ik mee in mijn oordeel.’

Voorbeelden van uitzonderlijke situaties: een woning wordt verhuurd en de eigenaar claimt niets te weten van wat de huurders doen. Of de overtreders dragen bepaalde verzachtende persoonlijke omstandigheden aan, zoals ziekte of de aanwezigheid van kinderen.

Op basis hiervan kan de burgemeester besluiten een minder zware maatregel te treffen. Uit onderzoek blijkt echter dat dit slechts in enkele gevallen daadwerkelijk leidt tot herziening van het eerdere voorgenomen besluit om de woning te sluiten.

Hard optreden

Sluiten van een woning moet een einde maken aan de illegale situatie en herhaling voorkomen. Maar burgemeesters willen vaak ook een signaal afgeven; namelijk dat ze hard optreden tegen drugscriminaliteit.

Sikkema erkent dat laatste. Hoewel ze beseft dat in dit deel van Nederland veel kwetsbare mensen wonen, moet je volgens haar niettemin streng optreden: ‘Als we een hennepkwekerij ontdekken moeten we daarnaar handelen, hoe vervelend het soms ook is. Als je dat niet doet denkt de organisatie erboven dat ‘die burgemeester medelijden heeft met de mensen’, dus dat is ideaal.’

Michel Vols en Michelle Bruijn
Prof. mr. dr. Michel Vols is als hoogleraar Openbare-orderecht verbonden aan de RUG en als onderzoeker actief binnen het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid. Hij doet onderzoek naar handhaving van de openbare orde en de aanpak van overlast.
Michelle Bruijn is universitair docent aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Groningen. Ze is gespecialiseerd in drugsuitzettingen en cannabisbeleid.

Hoe effectief is de Wet Damocles?

Michel Vols en Michelle Bruijn, beiden verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), deden onderzoek naar de effectiviteit van de Wet Damocles. In dit onderzoek vroegen zij zich onder meer af welke gevolgen het sluiten van een woning heeft.

Iemand zijn huis uitzetten is volgens Vols een hele ingrijpende maatregel. Ook het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens beschrijft het recht op een eigen huis. ‘Verlies van dit huis is dus een ingrijpende inmenging in dat recht. Je moet goed kijken naar de redelijkheid van zo’n beslissing.’

Uit het onderzoek van Vols en Bruijn blijkt dat burgmeesters bij een drugspand in de meeste gevallen kiezen voor sluiting. En dus niet de minder zware maatregel van een waarschuwing of dwangsom. Waarom?

Sikkema: ‘Omdat de overtreding de leefbaarheid en de veiligheid in de directe omgeving aantast. Bij een hennepkwekerij voldoet een elektriciteitsinstallatie bijvoorbeeld bijna nooit aan de normen. Daarnaast, en zeker niet minder belangrijk, wordt de rechtsorde ondermijnd en daarmee dus de openbare orde verstoord.’

Afwegen van belangen

Echter: stel het gaat om een woning waar ook schoolgaande kinderen wonen. Welk belang weegt dan zwaarder: dat van het kind of het belang van openbare orde en veiligheid?

De aanwezigheid van kinderen is niet per se een reden om een woning niet te sluiten, zo blijkt uit het onderzoek van Vols en Bruijn. Ook voor burgemeesters Sikkema en Sloots geldt de aanwezigheid van kinderen niet automatisch als verzachtende omstandigheid.

Toch kunnen ernstige persoonlijke omstandigheden wel degelijk een reden zijn om niet over te gaan tot sluiting. Zoals in het geval van Henk in ons eerste verhaal. Ten tijde van de politie-inval is zijn vrouw ernstig ziek. In aanloop naar het strafproces komt ze te overlijden.

Sloots: ‘Achter elke overtreding zit ook een verklaring, als bestuurder kijk ik naar de omstandigheden. Op basis van de regels zou ik op een bepaalde manier moeten handelen, maar er is ook zoiets als de menselijke maat.’ Sikkema beaamt dat: ‘Onze aanpak tegen drugsoverlast is en blijft maatwerk. In plaats van het sluiten van een pand kan het aanbieden van bijvoorbeeld een zorgtraject soms effectiever zijn en kiezen we daarvoor’.

Het gewenste effect?

Of het sluiten van een woning het gewenste effect heeft is volgens Vols en Bruijn niet bekend. Er is geen onderzoek gedaan naar wat er gebeurt nadat een burgemeester een woning of pand wegens drugs sluit.

Wanneer je naast een overlast gevend drugspand woont ben je er ongetwijfeld mee geholpen. Maar houdt de illegale situatie werkelijk op, of verplaatst deze zich slechts naar een andere plek? En raakt de bewoner niet verder in de problemen? Er is weinig bekend over het effect op de drugscriminaliteit. Het is goed mogelijk dat je met woningsluiting de toch al kwetsbare mensen treft, terwijl de grote vissen ongemoeid blijven.

Buiten beeld

Volgens Vols en Bruijn verdwijnen bewoners van gesloten woningen veelal uit beeld. Waar ze naartoe gaan wordt niet gemonitord. Politie en gemeenten gaan ervan uit dat deze mensen in de meeste gevallen worden opgevangen bij familie of vrienden. Vols: ‘Waarschijnlijk het netwerk dat ze ook in contact heeft gebracht met de drugswereld, terwijl je ze juist uit dat netwerk wilt halen.’

Maatwerk

Hoewel burgemeester Sikkema en burgemeester Sloots aangeven ieder geval individueel te bekijken, zouden gemeenten volgens Vols en Bruijn nog meer maatwerk moeten leveren. Vols: ‘Te vaak wordt nu gegrepen naar direct sluiten onder het mom van rechtsgelijkheid.’ Hoewel omstandigheden zoals gezondheid of de aanwezigheid van kinderen wel worden meegewogen, zou er nog uitvoeriger moeten worden gekeken of de maatregel in verhouding is met het vergrijp.

Vols: ‘Ik vind het wonderlijk dat we mensen dakloos maken, maar eigenlijk geen idee hebben of dat helpt.’ Dat heeft volgens hem niks met ‘soft’ zijn te maken. ’Ook als je voor een keiharde aanpak bent wil je dat de overheid een effectief instrument gebruikt.’

Sheriff en burgervader

Volgens Sloots heb je als burgemeester een rol als burgervader, maar ben je ook verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid. ‘Juist door je verantwoordelijkheid te nemen op dit gebied bescherm je de overige inwoners tegen ondermijnende criminaliteit en drugshandel.’

Ook Sikkema voelt zich deels sheriff en deels burgermoeder: ‘We hebben altijd oog voor de persoon in kwestie, maar pakken overtredingen ook aan om herhaling te voorkomen, om een signaal af te geven aan de omgeving en om de openbare orde en veiligheid te herstellen.’

Het doel van handhaving is volgens Sloots en Sikkema niet straffen. Sikkema: ‘Het doel is een kwetsbare en onveilige situatie stoppen. Maar je wilt ook voorkomen dat je door handhaving een situatie creëert waardoor de verleiding om verder af te glijden alleen maar groter wordt.’

Voorkomen is beter dan genezen

Onder het mom ‘voorkomen is beter dan genezen’ werken de gemeenten Westerwolde, Oldambt en Stadskanaal samen aan een preventiecampagne tegen illegale wietkwekerijen. Wie een leegstaande schuur heeft in Oost-Groningen kan ervanuit gaan dat de gemeente hem op de korrel heeft.

Zo is bijvoorbeeld geïnventariseerd welke landbouwers de afgelopen jaren zijn gestopt met hun bedrijf, en welke schuren dus leeg staan. Burgemeester Sloots: ‘Nu handelen we vooral reactief, maar het is veel sterker om voor het probleem aan te zijn.’

De volgende stap is eigenaren te benaderen en bewust te maken van de potentie van hun schuur of loods. De boodschap: ‘Doe het niet.’

Roep om legalisering

In september 2021 verscheen een manifest waarin 36 burgemeesters in Nederland oproepen tot een verbeterde aanpak van ondermijnende criminaliteit. Ook de burgemeesters Sikkema en Sloots zetten hun handtekening

In dit manifest roepen zij onder meer op tot legalisering van softdrugs. De handel zou daarmee een stuk minder interessant worden voor de georganiseerde misdaad. De illegaliteit van hennep zou het gevaar ervan voor de samenleving juist vergroten, omdat juist kwetsbare inwoners verleid worden hun schuur of zolder ter beschikking te stellen.

Rare gedoogconstructie

Sikkema: ‘Het is zo’n rare gedoogconstructie. De coffeeshops mogen bestaan, maar ze mogen eigenlijk niet bevoorraad worden. Natuurlijk zitten er gevaren aan softdrugs, maar die zitten er ook aan alcohol.’ Regulering trek softdrugs volgens haar uit de criminaliteit.

Sloots: ‘Je kunt nu legaal wiet kopen, maar dat moet illegaal gekweekt worden.’ Door de hele keten uit de illegaliteit te halen kun je volgens hem toezicht houden op veiligheid en kwaliteit. Ook voorkom je dat mensen in benarde posities komen of dat de hennepkwekerij een opstap is naar een verdere criminele carrière. Sloots: ‘Ze worden ergens ingezogen waar ze nog slechter uitkomen.’

Dit was voorlopig het laatste deel in onze serie over wiet in Oost-Groningen. Heeft u na het lezen van deze serie tips voor de redactie? Mail dan naar adozeman@rtvnoord.nl

Deel 1: Henk uit Stadskanaal had bijna 1000 wietplanten in zijn schuur: ‘Eigenlijk ben ik hier veel te schijterig voor’

Deel 2: De achterdeur van een Knoalster coffeeshop: ‘Het komt als manna uit de hemel vallen’