STADSKANAAL – Afgelopen week overleed Lammie Drenth op 93-jarige leeftijd. Ze werd maandagavond in de gemeenteraad van Stadskanaal herdacht met 1 minuut stilte.

Drenth was 1 van de inwoners van het Knoalster Achterhuus waar in de Tweede Wereldoorlog 16 mensen zaten ondergedoken. Ze was de dochter van Willem en Hindertje Drenth.

Boerderij

Een klein onopvallend boerderijtje aan de Krommewijk in Stadskanaal, daar woonde Lammie met haar ouders en haar zusje Fennie. Haar vader Willem was arbeider bij een fabriek. Als deze fabriek in 1931 afbrand kan Willem Drenth, mede door zijn analfabetisme en de crisis niet meer aan het werk komen. Lammie beschreef de periode na haar vaders ontslag zelf als ‘pure armoede’. Het gezin kreeg een uitkering, wat in die jaren neerkwam op slechts 7 gulden in de week.

Veehandelaar

Het verhaal van het Achterhuus begint in 1942, Lammie is dan 15 jaar. Als een Joodse veehandelaar samen met zijn vrouw en kinderen onderdak vindt in het boerderijtje van de familie Drenth. Hierna werd er geen onderduiker meer geweigerd door de familie.  ‘De joden zijn Gods volk’, zei moeder Hindertje. ‘Die moet je helpen’. Uiteindelijk groeit het aantal onderduikers in het kleine boerderijtje uit tot 16.

Getraumatiseerd 

‘Ik heb Lammie leren kennen als een vriendelijke vrouw’, aldus Alie Noorlag. Alie kwam Lammie en Bennie regelmatig tegen bij ‘de vrienden van de synagoge Bourtange’. ‘Maar ze was toch ook wel getraumatiseerd geraakt door alles wat ze in de oorlog mee had gemaakt’, voegt Noorlag er aan toe.

‘Ik ben geen mens meer geworden’, zei Lammie er zelf over, in een interview met de Volkskrant een jaar geleden.

Alie Noorlag schrijft en onderzoekt veel over de Tweede Wereldoorlog en is daarnaast onder andere voorzitter van het ‘Comité Joods Oorlogsmonument Stadskanaal’. Ook in dat verband kwam ze de familie Drenth regelmatig tegen.

‘Lammie vertelde ondanks alle ellende die ze in die tijd hadden meegemaakt wel veel over het Achterhuis. Zo was Lammie best verbaasd dat haar vader zich aansloot bij het verzet. Hij was namelijk best angstig voor de bezetter.’

NSB

Het was ook de vader van Lammie, die in 1943 de advertentie van de NSB onder ogen krijgt. In de advertentie vraagt de NSB om een jongste bediende voor het ‘Kringhuis’ in Stadskanaal: ‘Daar gaat Lammie werken’ zo zou vader Willem gezegd hebben. Het was dan ook geen vraag maar een feit.

Een slimme zet, doordat dochter Lammie op het NSB kantoor werkt heeft ze niet alleen toegang tot belangrijke informatie, maar is ook de kans op een huiszoeking bij de familie Drenth door de Duitsers minimaal geworden.

‘Ze deed vooral typewerk op het Kringhuis’ aldus Noorlag. ‘Die Duitsers hadden een hele keurige administratie.’

Maar het werk op het NSB kantoor gaat Lammie niet in de koude kleren zitten. Door de spanning krijgt ze hevige buikpijn. Uiteindelijk moet ze dan ook op advies van de dokter stoppen met het werk op het Kringhuis. (tekst gaat verder onder de foto)

Ben

Lammie werd verliefd op 1 van de onderduikers; Ben Kosses. In 1944 raakte Lammie zwanger en veel mensen dachten dat de vader van het kind een NSB’er of zelfs een Duitser was. Maar niets was minder waar want Bennie was de vader. Op 10 december 1944 werd er een dochter geboren. Drie dagen na de bevrijding trouwen Ben en Lammie. Alle onderduikers zijn bij de trouwerij aanwezig.

Later zouden Ben en Lammie op hoge leeftijd nogmaals trouwen voor de Joodse kerk.

Monument 21

‘Ik kreeg het nieuws over het overlijden te horen via een goede vriend van me’, aldus Jaap Duit, een van de drijvende krachten achter het monument voor het Knoalster Achterhuus.  ‘Het kwam echt even bij me binnen, ik vond het voor haar heel sneu dat we de onthulling van het Monument 21 vorig jaar uit moesten stellen door de coronacrisis.’

Duit kwam in 2017, samen met Wim Lapohr en Helen Kämink, met het idee om een gedenkteken voor het Knoalster Achterhuis te realiseren.  ‘Het begon als een klein idee, we dachten aan een soort tegeltje. In de trant van Stolpersteine’, aldus Duit. 

Maar met de tijd begon het idee steeds meer vorm te krijgen. Kunstenaars Bernard Winkel en Leo Kaldenbach ontwierpen een monument. Veel groter dan waar oorspronkelijk aan gedacht werd. Het ontwerp bestond uit 21 gebogen stalen platen die alle 21 mensen die op het moment van de bevrijding in het kleine huis leefden symboliseert. 

Gereserveerd

‘Lammie stond overigens eerst wat gereserveerd tegenover het plan’, zegt Duit. ‘Ze was bang dat het een specifiek eerbetoon aan haar ouders zou worden. Deze mensen waren altijd heel bescheiden en zagen zichzelf liever niet als held.’ ‘Maar’, vervolgt hij; ‘Toen ze het uiteindelijke ontwerp met de 21 platen zag was ze heel blij.’

Kosten

De kosten van de bouw van het monument zou uitkomen op ongeveer €70.000,-.

‘Dat was wel even slikken. Maar gelukkig had ik wat ervaring met fondsenwerving. Zo hebben we het geld, met hulp van bedrijven en particulieren, uiteindelijk bij elkaar kunnen krijgen.’

Lokale ondernemers hielpen mee in de realisatie van het monument. Zo deed bijvoorbeeld Avitec het grondwerk, een architectenbureau tekende het uit en Krans bouwde kosteloos het fundament. 

Helaas heeft Lammie Drenth het monument nooit in levende lijve kunnen zien. Mede door het uitstellen van de onthulling en het feit dat ze helemaal in Amstelveen woonde was dit niet mogelijk. 

2021

Of het monument dit jaar op 12 april (de dag dat Stadskanaal werd bevrijd) onthult zal worden, dat laat Duit nog even in het midden. ‘Corona is helaas nog steeds aan de orde van de dag. Misschien dat we iets met een live uitzending of een onthulling in kleine kring kunnen doen. Maar daar kijken we nog naar.’

Voor wie het monument wil bekijken, het kunstwerk is te vinden aan de Barkelazathe in Stadskanaal. Feitelijk de achtertuin van waar ooit het Knoalster Achterhuus stond.