HAREN – In opdracht van de gezagsdriehoek van Haren heeft een onafhankelijke commissie onder leiding van Job Cohen de afgelopen maanden gewerkt aan drie deelrapporten waarin het optreden van de overheid, de rol van de media en de maatschappelijke facetten rondom de rellen in Haren uitgebreid zijn onderzocht. Vandaag presenteerde de commissie haar eindrapportage in vier delen:
• Twee werelden, You Only Live Once, hoofdrapport
• Er is geen feest, de overheidsreactie op project X Haren, deelrapport 1
• De weg naar Haren, de rol van jongeren, sociale media, massamedia en autoriteiten bij de mobilisatie voor Project X Haren, deelrapport 2
• Hoe Dionysos in Haren verscheen, maatschappelijke facetten van Project X Haren, deelrapport 3

Conclusies
De gebeurtenissen rondom het via Facebook gekaapte verjaardagsfeestje in Haren op 21 september 2012 laten een conflict tussen twee werelden zien: een wereld die om speelruimte vraagt tegenover een wereld die veiligheid eist. Het vraagt van de overheid heldere kaders voor veiligheid, duidelijke communicatie, de effectuering daarvan en vervolgens ruimte binnen die kaders.

In Haren is die helderheid niet gevonden. Er is veel mis gegaan. De autoriteiten hebben van meet af aan geen greep gehad op de gebeurtenissen en hadden geen heldere strategie. De burgemeester heeft geen effectief gebruik weten te maken van de instrumenten die hij tot zijn beschikking heeft: bevoegdheden en communicatie. De organisatie van de politie liet veel te wensen over, zoals de politie ook zelf al heeft vastgesteld. Briefings schoten tekort, medewerkers wisten onvoldoende wat van hen verwacht werd, op cruciale functies waren er dubbelfuncties, de communicatie tussen leidinggevenden op straat en besluitvormers verliep slecht, de omslag in sfeer op straat is niet tijdig onderkend waardoor te laat is overgeschakeld naar het worst case scenario, de opkomsttijden van de ME waren te lang. Te laat en te beperkt is gebruik gemaakt van de landelijke expertise voor het scannen en beoordelen van ontwikkelingen op internet.

Een kleine gemeente en gebrek aan ervaring hoe te handelen in onzekere en onbekende omstandigheden speelden eveneens een rol. Door de gebeurtenissen werd het gevoel van veiligheid van de bewoners en ondernemers ernstig aangetast.

Sociale media waren een snelle en zelfstandige mobiliserende kracht. Massamedia volgden wat zich in de aanloop naar “het feestje” afspeelde, maar sommige werden op de avond zelf van rapporteur tot medespeler.

Jongeren waren gefascineerd door het idee dat zij in Haren “iets bijzonders” tot stand konden brengen, iets eenmaligs waar je echt bij moest zijn: YOLO, You Only Live Once! Dat gevoel, en niet het vooruitzicht van rellen en geweld, dreef het merendeel van hen naar Haren. Hooligans speelden geen rol van betekenis. Verreweg de meeste jongeren kwamen uit de noordelijke provincies; wie denkt dat het een landelijk feestje was, heeft het mis. Velen gingen niet, vaak na indringende gesprekken met hun ouders. Alcohol speelde, zoals zo vaak, een essentiële rol bij het uit de hand lopen van de gebeurtenissen.

Aanbevelingen
De grote steden in het westen van het land hebben de nodige ervaring met grootschalige openbare orde-problemen. Haren laat zien dat ze overal kunnen voorkomen. Daarom moet de Nationale Politie bezien hoe deze ervaring in het hele land kan worden opgebouwd. Ook kleine gemeenten met een beperkt ambtelijk apparaat moeten hiervoor beter toegerust worden.

In Haren speelde het gebruik van GRIP3 de organisatie en het optreden parten. Afgezien daarvan, mogen geprotocolleerde samenwerkingsvormen tussen hulpdiensten niet rigide zijn, ze moeten geen keurslijf, maar een nuttig hulpmiddel vormen.

De invoering van Nationale Politie vraagt om hernieuwde doordenking van het functioneren van de driehoek.

Openbaar Ministerie en politie hebben een groot aantal ordeverstoorders snel voor de rechter gebracht en daarmee uitstekend werk verricht. Maar het snelrecht functioneerde niet altijd goed; bezien moet worden wanneer het wel en niet gehanteerd moet worden.

De overheid moet gebruik maken van suggesties en expertise van burgers. Dat geldt al helemaal voor jongeren, met hun expertise op het gebied van sociale media.

Sociale media vragen om monitoring vanuit de overheid om evenementen zoals Project X op het spoor te komen en te duiden, maar ook om interventies om zulke evenementen in goede banen te leiden.

Via sociale media wordt van alles publiek wat eerder privaat was. Gebruikers moeten daar beter op gewezen worden, bij voorkeur door de aanbieders. Deze vervaging kan juridische gevolgen hebben; opruiende taal in een café kan een ander effect hebben dan dezelfde taal via Facebook.

Massamedia waren in Haren meer dan toeschouwer en rapporteur; sommige werden ook speler. Dat leidde terecht tot introspectie en debat, ook in het openbaar. Dat valt toe te juichen; zo kunnen massamedia verantwoording afleggen.

De inmiddels in Nederland aanwezige feestcultuur gaat gepaard met veel alcohol. Zonder alcoholmatiging zullen rellen als in Haren, al dan niet in deze omvang, op een andere plaats, in een andere constellatie, blijven optreden, ook als het openbaar gezag voortreffelijk optreedt.

Met de kennis van nu: hoe verder na Haren
Welke lessen kunnen bestuurders nu trekken uit datgene wat zich in Haren afgespeeld heeft?

Situaties als in Haren vragen om een duidelijke keuze. Ofwel het bestuur is van mening dat er een grote kans op gevaarlijke situaties bestaat en geeft daarom prioriteit aan het bewaken van de openbare orde en veiligheid. Safety first. Het bestuur neemt zodanig maatregelen dat het veiligheidsrisico minimaal is en tolereert alleen feestelijke of andere initiatieven als het veiligheidsbeleid daar enige ruimte voor laat. Samen te vatten in een formule als Nee, tenzij…

Ofwel het bestuur is van mening dat de gevaren niet al te groot zijn en kiest voor een andere
prioriteit. Men biedt ruimte voor feest of evenement op voorwaarde dat er wel een minimum aan
veiligheidsmaatregelen is. Go with the flow. Men omarmt het eigen initiatief maar houdt wel politie of andere middelen achter de hand voor het geval er toch iets misgaat. Samen te vatten in een formule als Ja, mits…

Voor beide strategische keuzen geldt dat ze alleen succes hebben als er wordt voldaan aan een
drietal voorwaarden. Ten eerste moet de gekozen strategie volstrekt helder zijn en worden uitgewerkt in een plan met specifieke maatregelen waarbij duidelijk is welke partij wat moet doen. Dit plan moet in een vroeg stadium en op eenduidige wijze aan het publiek worden gecommuniceerd. Ten tweede is het zaak dat men de voorgenomen maatregelen daadwerkelijk realiseert zodat het publiek ziet dat de overheid haar werk ernstig neemt. Ten derde moet er worden voorzien in een manier waarop men van het ene scenario op het andere overschakelt wanneer de situatie zulks vereist.

Dat alles vergt een overheid die goed zicht op de maatschappelijke dynamiek heeft, die in staat is
haar bevoegdheden op het gebied van veiligheid en openbare orde in te zetten, die de samenwerking met burgers en professionals zoekt en voldoende flexibiliteit heeft om haar beleid aan te passen als de realiteit daarom vraagt.

Samenstelling Commissie ‘Project X’ Haren
• voorzitter: mr. M.J. (Job) Cohen, oud-burgemeester Amsterdam, oud-fractievoorzitter van de PvdA in de Tweede Kamer
• prof. dr. G.J.M. (Gabriël) van den Brink, hoogleraar Maatschappelijke Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg
• dr. O.M.J. (Otto) Adang, lector Openbare orde en Gevaarbeheersing aan de Politieacademie
• prof. dr. J.A.G.M. (Jan) van Dijk, hoogleraar Communicatiewetenschap en Nieuwe media aan de Universiteit Twente
• T. (Thomas) Boeschoten, student Nieuwe Media & Digitale Cultuur aan de Universiteit Utrecht
• ambtelijk secretaris: mw drs. I.T. (Ilona) Kalksma