REGIO – Wie de afgelopen jaren over de Veenkoloniën leest, wordt niet altijd even vrolijk. Armoede, lage levensverwachting, verdwijnende voorzieningen, gedoe over windmolens en zonneparken, een asielcrisis bij Ter Apel, en zo kunnen we nog even doorgaan. Daarbij zou je bijna de vele positieve kanten vergeten: de prachtige natuur, rust, innovatieve techniek en niet te vergeten: noaberschap. Daarom nemen we je de komende week mee langs de verschillende kanten van de regio: van cultuur tot landbouw en van arbeid tot politiek. Dat alles onder het mom: ‘trots op de Veenkoloniën’.
We beginnen deze reeks bij de uniekheid die de Veenkoloniën al honderden jaren met zich meedragen. Iemand die daar alles van weet, is hoogleraar Willem Foorthuis. In zijn lezingen neemt hij de mensen mee naar het verleden en overtuigt binnen een paar minuten de luisteraars van het feit dat de Veenkoloniën een van de meest unieke gebieden ter wereld zijn. Bij de nieuwjaarsreceptie van de gemeente Stadskanaal in januari van dit jaar zorgde hij ervoor dat werkelijk iedere Knoalster in de zaal met een flinke dosis regionale trots 2024 inging.
‘Calimero-effect’
Waar we volgens de hoogleraar als allereerst mee moeten afrekenen, is het zogenoemde ‘Calimero-effect’. Het gevoel dat de noordelijke regio minder is dan bijvoorbeeld de Randstad. ‘Dat woord moeten we gewoon niet meer gebruiken. We moeten niet meer denken in: was niks, is niks en wordt niks.’ Daarvoor hoeven we volgens de hoogleraar alleen maar te kijken naar het verleden. ‘De Veenkoloniën zijn de kraamkamer van modern Nederland’, stelt hij. Hij somt een groot aantal zaken op waarin deze regio de primeur had, zoals de allereerste industriële multinational ter wereld. Deze werd gesticht door Willem Albert Scholten, die in de 19e eeuw met zijn aardappelmeelfabrieken in Hoogezand, Sappemeer, Zuidbroek en later in Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Russisch Polen een wereldwijd bedrijf runde vanuit de Veenkoloniën.
Maar daar houdt het niet op, want ook op scheepvaartgebied heeft de regio een flinke steen bijgedragen. ‘In 1886 telde de Nederlandse zeevloot 2.000 schepen’, aldus Foorthuis uit. ‘Daarvan kwamen er 1.000 uit Veendam, Pekela en Gasselternijveen. Veendam en Pekela waren in dat opzicht groter dan Amsterdam.’
2 miljard turfjes
Dat de scheepvaart in het DNA van de regio zit, is niet gek. De vele kaarsrechte kanalen waren goede en veelgebruikte vaarroutes om grondstoffen als turf en voedsel te vervoeren. Foorthuis: ‘Van 1870 tot 1940 was het Winschoterdiep het drukst bevaren kanaal van heel Nederland met ruim 21.000 vaarbewegingen. Er waren toen zo’n 10.000 binnenvaartschepen in de Veenkoloniën. In 1932 voeren 1.000 turfschepen met elk 20.000 turfjes als lading naar Groningen, en dat is dan 2 miljard turfjes per jaar.’ Het maakte de Veenkoloniën rond 1890 tot het belangrijkste industriegebied van heel Europa, samen met het Duitse Ruhrgebied en het Poolse Silezië.
Van Veenkoloniën tot Versailles
Bedrijvigheid was er dus genoeg op de Veenkoloniale grond en op het water. Volgens Foorthuis werd er vanuit de hele wereld met interesse en bewondering naar de Veenkoloniën gekeken. De manier waarop de gronden en wateren op werkelijk kaarsrechte manier zijn ingedeeld, was tot die tijd uniek in de wereld. Wie vandaag de dag vanuit de lucht neerkijkt op de regio, zal zien dat de akkers en kanalen met liniaal gelegd lijken te zijn. De techniek van deze ontginning, die in de Veenkoloniën is ontwikkeld, werd dan ook op de voet gevolgd door andere landen. ‘Zo zien we dat steden zoals Kaliningrad, Moermansk, Potsdam, maar ook de tuinen van Versailles of venen in Midden-Engeland volgens het model van de Gronings-Drentse Veenkoloniën zijn aangelegd.’
‘Little America’
Al deze ontwikkelingen zorgden ervoor dat er ook een hoop nieuwe inwoners naar de Veenkoloniën kwamen om te profiteren van de vruchtbare grond en de nodige arbeid. Dat waren volgens Foorthuis niet allemaal Groningers of Drenten. ‘Deze mensen kwamen uit heel Noordwest-Europa. Daarom zien we de Veenkoloniën dan ook als ‘Little America’.’
Op deze manier zijn de Veenkoloniën van doorslaggevend effect geweest op de innovatie in Nederland, maar ook ver daarbuiten. Van de tuinen van Versailles tot het begrip multinational, het vond haar oorsprong in het unieke stukje Noord-Nederland. Er is dus genoeg om ook trots op te zijn. Ook vandaag de dag gebeurt er nog genoeg op het gebied van innovatie, cultuur, politiek, landbouw en jeugd in het gebied. Daarover lees je de komende weken nog veel meer.
De lezing van Foorthuis tijdens de nieuwjaarsreceptie van Stadskanaal:
Luister online
