Column: Hoe er in Stadskanaal even Haagse politiek werd bedreven

STADSKANAAL – Zo’n dertig kinderen zitten in de raadszaal van Stadskanaal. Heel erg onder de indruk zijn de jongeren niet van de Knoalster politieke arena. Het is namelijk één van de vele projecten waarbij de school jongeren meer betrokken wil laten raken bij de politiek. Alleen vlot het niet erg. Raadslid Harma Zwiers staat de blaren op haar tong te praten om de lokale politiek spannend te laten lijken. Achter de schermen zeg ik tegen haar met een knipoog: ‘Maak eens wat vaker ruzie met elkaar, dan krijg je die spanning wel.’ Nog geen maand later blijkt die ruzie al weken aan de gang te zijn; Haagse taferelen blijken Stadskanaal ook niet vreemd.

Mijn opmerking over die ruzie kwam eerlijk gezegd ook niet helemaal uit de lucht vallen. Oplettende kijkers konden zien dat er scheurtjes in de bestuurlijke coalitie van Stadskanaal aan het ontstaan waren. Drie gevestigde partijen – ChristenUnie, PvdA en VVD – sloten in 2022 een coalitie met ‘the new kid on the block’; Lokaal Betrokken. Die, net als veel van hun lokale collega’s in het land, een flinke verkiezingswinst had geboekt. Dat betekende dat ze, vier jaar na hun oprichting, al aan de knoppen mochten zitten. Met één duidelijke wens: een nieuwe bestuurscultuur. Een term die velen kennen uit Den Haag. Na het debacle met ‘Omtzigt functie elders’ moest er een nieuwe bestuurscultuur komen. Het bleek een fiasco, en ook 250 kilometer verderop in Stadskanaal zou de kiezer maar weinig aan deze wens overhouden, behalve dan dat ze met een zak popcorn op schoot naar een politieke soap van Haagse proporties konden kijken.

Waar ging het mis?

De wens van Lokaal Betrokken bleek een probleem voor de andere drie partijen. De lokaal betrokkenen wilden dat ze als coalitiepartij niet per se mee hoefden te stemmen met de rest; eigen stemkeuze dus. Maar ondanks het feit dat alle vier partijen achter een nieuwe manier van besturen staan, bleek dit een groot obstakel te worden. Achter de schermen werd er al meerdere keren over gekibbeld, en er verschenen scheurtjes in de coalitie. Scheurtjes die op 8 april breuken zouden worden.

Dat was de avond waarin gesproken werd over één van de grootste hoofdpijndossiers op ’t Knoal: de nieuwe school voor Maarsveld. Ongeschikte locaties, slechte communicatie met omwonenden en een rammelend verkeersplan zorgden ervoor dat er onderzoek na onderzoek moest plaatsvinden om ooit tot een juiste plek voor de school te komen. Ondertussen zitten de kinderen van Maarsveld in de verouderde panden van de Maarsborg en Meester Neuteboomschool waar de schimmel aan de wanden groeit.

Er moet dus haast gemaakt worden: de oppositie diende een motie in om vooral te bouwen in de groene long (een stuk natuurgebied). Wat volgde was een verwarrend debat met opvallend veel onverwachte emoties. Het leek urenlang meer te draaien om ingewikkelde politieke dansjes dan om een nieuwe school. Lokaal Betrokken wilde anders stemmen dan de rest. Dat kon toch? Dat is de nieuwe bestuurscultuur, aldus de lokale partij. Echter, de andere partijen staken hier een stokje voor: in de achterkamertjes wordt druk op Lokaal Betrokken ingepraat. ‘De coalitie spreekt met één mond,’ is een uitspraak die de partij meerdere keren naar het hoofd krijgt.

De raadsvergadering van 8 april. (Tekst gaat verder onder de video)

In een halfuur-durende schorsing wordt de druk maximaal opgevoerd: en het werkt. Tandenknarsend stemmen fractievoorzitter Harma Zwiers en de twee anderen met de coalitie mee. De bedrukte gezichten zijn tekenend, echter lijkt de kous hiermee af. Maar voor de lokale partij is het de druppel die de emmer doet overlopen. Er volgen lijmpogingen, maar Lokaal Betrokken is het zat: twee maanden later stappen ze uit de coalitie en wethouder Jur Mellies moet met de nodige tranen afscheid nemen van zijn ‘droombaan’.

Al snel beginnen de politieke raderen te draaien: voor de andere coalitiepartijen is het een klap in het gezicht. Ze vinden dat Lokaal Betrokken te hard van stapel loopt. ‘Een nieuwe bestuurscultuur heeft tijd nodig, dat trek je niet in twee jaar vlot’, zo klinkt het.

En dan blijken nog niet eens alle duveltjes uit hun doosje gekomen te zijn. In het daaropvolgende spoeddebat blijft namelijk een opvallende stoel leeg: die van ChristenUnie-raadslid Jelmer van der Veen. Hij komt dit jaar bekend te staan als kritisch coalitie-raadslid, een voorstander van de nieuwe bestuurscultuur en steeds minder van zijn eigen partij. Bij het 8 april-debat koos hij zelfs publiekelijk de kant van Lokaal Betrokken. Ook hij wilde tegen de wil van de coalitie stemmen, maar na de schorsing was hij verdwenen.

Zijn dubbele afwezigheid wordt later opgehelderd: hij vertrekt bij de ChristenUnie uit onvrede over het gebrek aan nieuwe bestuurscultuur en neemt zijn zetel mee. Ook voor hem bleek de vergadering van 8 april een onherstelbare breuk en vond hij te weinig bewegingsvrijheid binnen zijn eigen partij.

Grootste offer

De coalitie zag in die dagen hun meerderheid als sneeuw voor de zon verdwijnen. Mocht het ooit nog een meerderheid willen, dan moesten ze aankloppen bij het CDA. Een partij die in de formatie, op verzoek van PvdA en Lokaal Betrokken, voor het eerst in de geschiedenis naar de oppositie werd verwezen. Een plek die tot op de dag van vandaag onwennig voor ze is. Was dit voor hen dan de manier om weer op het pluche te geraken? Even leek het erop, maar de coalitiepartijen maakten een opvallende keuze. Het werd een minderheidscoalitie: D66-raadslid Klaas Pals wierp zich op als wethouder. ‘Maar,’ zo zei hij, ‘alleen in een minderheidscoalitie, dat is onze grote wens.’ En zijn wens kwam uit: naast hem werd ook oud-wethouder Marc Verschuren weer van stal gehaald. Na in 2020 de opgestapte SP-wethouder Lian Veenstra opgevolgd te hebben, moet Stadskanaal gedacht hebben dat Verschuren een deja-vu momentje best aan kon.

Hiermee krijgt niet alleen D66 haar zin, maar gek genoeg ook Lokaal Betrokken. Verschuren en Pals zijn wethouders boven de partijen, zoals LB wilde. Door de minderheid moet de coalitie nu naar wisselende meerderheden gaan zoeken in de raad, zoals LB wilde. Daarmee keert het debat terug, zoals LB wilde. Je kunt dus zeggen dat Lokaal Betrokken definitief haar politieke droom heeft waargemaakt, maar daarvoor moesten ze wel het grootste offer brengen.

‘Kop d’r veur’

Nu het zomerreces is aangebroken, is het ook tijd om de balans op te maken. Wat heeft de kiezer tot nu toe gehad aan de ‘nieuwe bestuurscultuur’? Simpel antwoord: niks, nada, noppes. Coalitie en oppositie zijn – in een tijd waarin er beslissingen gemaakt moeten worden over nieuwe scholen, sportcomplexen, AZC’s, woningen, fietspaden enzovoorts – bezig geweest met politiek gesteggel waar de kijker thuis bar weinig boodschap aan heeft. Een politieke crisis die voorkomen had kunnen worden als partijen minder Haags met de nieuwe bestuurscultuur waren omgegaan. Minder bang voor verandering, minder bang voor transparantie, minder bang voor communicatie met de inwoner en de media. Want aan deze laatste zaken ontbrak het de laatste jaren in Stadskanaal.

Dus: na de vakantie is er werk aan de winkel. Om op z’n Gronings af te sluiten: kop d’r veur en nait zo soezen.