ONSTWEDDE – Al ruim 75 jaar leven we in vrijheid. De groep mensen die de Tweede wereldoorlog nog heeft meegemaakt wordt steeds kleiner. Chonda Luring heeft de laatste generatie getuigen, die de oorlogsjaren in Onstwedde hebben doorgemaakt, geïnterviewd. Op basis daarvan schreef ze 40 verhalen, die in april in boekvorm zullen verschijnen.

“Het is familiegeschiedenis en dorpsgeschiedenis uit vijf bijzondere jaren. Die historie is nu  vastgelegd voor de huidige en komende generaties”, vertelt Chonda. Het boek neemt de lezers mee in verhalen van onderduik en verzet, arrestatie en wegvoering, moord en brand, burenhulp en naastenliefde.

Behalve de ervaringsverhalen zijn er ook bijzondere documenten in het boek opgenomen, zoals persoonlijke brieven, geschreven op Helgoland. Onstwedders en streekgenoten moesten er onder erbarmelijke omstandigheden als dwangarbeider werken aan de Atlantik Wall van Hitler. Uit het archief van de Vrije Universiteit Amsterdam zijn de bevrijdingspreken van de hervormde en gereformeerde predikant van zondag 15 april 1945 opgeduikeld. “Wat ook heel bijzonder is” vervolgt Luring, “is dat er nog dagboekfragmenten uit de jaren 1938-1941 beschikbaar waren van een tante van één van de vertellers. Ze noemt daarin de voelbare spanningen in de aanloop naar de bezetting.”

Hongerwinter in Onstwedde

In de Hongerwinter van ’44 op ’45 was er met name in het westen van ons land grote  voedselschaarste. Daarom werden kinderen uit die steden, en soms ook complete gezinnen, naar onze streek vervoerd. Barre tochten waren dat. In het boek staan twee verhalen van ‘Rotterdammertjes’ over hun onvergetelijke reis naar Onstwedde en hun ervaringen bij het gastgezin. Ook andere herinneringen aan ‘hongerkindjes’ worden genoemd: “Een meisje stond te trillen in een hoek van de kamer, want ze dacht dat ze in een Duits gezin terecht gekomen was. Het gesproken dialect klonk in haar oren als Duits!”

 Het verzet

In sommige verhalen is een verband met een van de 24 oorlogslachtoffers uit Onstwedde. Twee buurmeisjes van Mans Haan – doodgeschoten op de Vosseberg omdat zijn broer, verzetsman Henk Haan, niet te vinden was – vertellen hun herinneringen aan dat drama. Een lijst van verzetsactiviteiten van deze Henk, die de schuilnaam Henk Brands droeg, is als bijlage in het boek opgenomen. “En wat het verzet betreft, er waren allerlei lijntjes richting Stadskanaal en andere dorpen”, concludeert Luring. “Samenwerken met uiterst betrouwbare personen, daar kwam het op aan.”

“Je wist wie je wel en wie je niet kon vertrouwen, maar daar zat nog zo’n grote groep tussenin”, was een veel gehoorde uitspraak tijdens de interviews. Kinderen kregen op het hart gedrukt dat ze moesten zwijgen, niets tegen vreemden moesten zeggen. De titel van het boek is in die sfeer gekozen: ‘De muren hebben oren’. “Deze titel komt uit een verhaal. Het was een vaak herhaalde uitspraak van de vader van een van de geïnterviewden. Wat je zei kon door verkeerde mensen worden opgepikt. Heel kenmerkend voor die tijd, zo’n uitdrukking.”

In het boek zijn bij elk verhaal oude foto’s opgenomen, veelal aangeleverd door de geïnterviewde 80-plussers. Foto’s van henzelf, van hun huis of straat, maar ook van de prachtig versierde wagens uit de bevrijdingsoptocht, die werd gehouden op Koninginnedag 1945, 31 augustus.

Niet alleen voor Onstwedders is het boek interessant. De verhalen zullen veel herkenning opleveren voor iedereen, die in een dorp de oorlogsjaren meemaakte of voor wie herinneringen daarover aanhoorde. De verhalen van de oudste generatie getuigen zijn nu opgeschreven en zullen niet in tijd of vergetelheid verloren gaan.

Naar verwachting zal het boek worden uitgegeven in april 2021.