VEENDAM – Het is even wennen: voor het eerst in hun leven doen ze aan neuten schaiten op een houten baan. ‘Op vloerbedekking ging beter hè,’ verzucht Janny Dussel (85). 

Speciaal voor de uitzending van Omroep Max over paastradities heeft ze met haar man Wim (85) en een stel vrienden de kogels alvast uit de kast getrokken. Ze lagen diep weggestopt, want vanwege corona moest Pasen in Groningen het twee jaar op rij zonder neuten schaiten stellen. Komende maandag kan het wel weer en oefening blijkt niet verkeerd voor de groep. Janny: ‘We hebben nog nooit zo slecht gegooid.’

Tweede paasdag

Wim Dussel heeft de houten baan cadeau gekregen voor het Veenkoloniaal Museum, waar hij vrijwilliger is. Al sinds jaar en dag organiseert hij er een neuten schaiten-festijn op tweede paasdag. Daarmee is hij een aardige kenner geworden, al kan hij nergens vinden hoe de traditie is ontstaan.

‘Het is honderden jaren oud. Er zou ooit wel eens een keer gebeurd zijn dat iemand dacht: hé dat is leuk, die noten zet ik op een rijtje bij mij achter op de deel en we spelen dat.’

Samen met de buurt

Hoe dan ook, neuten schaiten is diep geworteld in Groningen en ook in Drenthe kennen ze deze paastraditie. Arie Stevens speelde het altijd bij de buurtvereniging van Wildervanksterdallen. ‘Het waren mooie dagen. Voor die tijd gingen we met de kinderen paaseieren zoeken. Dat is vijfenzestig jaar zo geweest en mijn zoon doet het nu nog bij een buurtvereniging.’

Klaas Ketelaar en zijn vrouw begonnen er in 1968 mee, eerst samen met de buren en later met het eigen gezin ‘We deden het bij ons thuis en nu doen we het in Nieuw-Buinen bij mijn kleindochter.’ Zelfs met sneeuw ging het neuten schaiten buiten door. ‘Dan maakte mijn vrouw dertig gehaktballen plus een kop soep.’

De regels

De kunst is om de achterste noten te raken, alleen dan behaal je winst. Het raken van de achterste noten heet dik, je mag de noten houden. Schiet een speler voorste noten of noten in het midden van de lijn, maar géén achterste noten, dan is dat verlies voor de speler. Dat heet dun. Schiet de speler zowel achterste noten (één of meer) en middelste of voorste noten, dan is dat winst noch verlies voor de speler. Dat heet dik en dun.

Spelen met geld

Je kan het spel ook spelen met geld. Dat gaat als volgt: schiet je bijvoorbeeld 4 noten van voren, dan moet je de 4 noten terug in de rij leggen en 4 cent naast één of meerdere noten. Winst maakt de speler die dik schiet; oftewel de achterste noten. Het geld dat naast de weggeschoten noten ligt, is voor de speler. Het meeste geld ligt doorgaans vooraan in de rij.

Serieus geld

Wat er zo mooi aan is? ‘De spanning,’ zegt Arie Stevens. Neutenschaiters spelen namelijk vaak om geld en wie slecht presteert kan aardig wat financiële schade oplopen. ‘Heel vroeger kwam er een kalf of schaap of geit bij en als allerlaatste kwam er een vrouw bij te staan, als ze geen centen meer hadden. Zo ging dat vroeger. Dat heb ik van mijn vader.’

Voor Wim Dussel is vooral het samenzijn belangrijk. ‘Met elkaar iets doen, daar zit de kracht in. De maatschappij individualiseert zo verschrikkelijk, dus als je dit gezamenlijk kunt doen op zo’n middag, daar kan geen geld tegenop.’

Heeft neuten schaiten toekomst?

Of neutenschaiten blijft bestaan, daar denken de spelers wisselend over. Klaas Ketelaar heeft zijn kleinkinderen enthousiast weten te maken, maar dat geldt niet voor Thea Kiewiet . ‘Mijn kleinkinderen zitten te gamen. Die doen dat niet.’

Expeditie Nederland
Expeditie Nederland is van maandag t/m donderdag om 18.30 uur te zien op NPO 2. Donderdagavond zal de reportage van het neuten schaiten uitgezonden worden.