Historisch kanon duikt op bij opgravingen Valtherschans

Archeologen ontdekken een historisch kanon op de plek waar ooit de Valtherschans lag
Foto: RTV Drenthe/Vera Beuke

VALTHE- Bij opgravingen bij de Valtherschans is een kanon gevonden. Het zou gaan om een 6 ponder met verlengde loop.

“Aan de zijkant van het kanon zijn nog twee houders intact. Daarmee werd het kanon vroeger met touwen meegetrokken”, vertelt Robert Jan Roos namens Plaatselijk Belang Valthe. “De archeologen die het hebben gevonden waren erg enthousiast. Het komt volgens hen niet vaak voor dat een kanon dat zo intact is wordt gevonden.”

‘We vonden een stukje ijzer’

“Bij opgravingen bij een schans hoop je altijd op een kanon”, zegt archeoloog Ko Lenting. “Maar die vind je nooit. Ik heb heel wat schansen opgegraven, maar heb nog nooit een kanon gevonden. Bij een zoektocht met een detector vonden we een stukje ijzer. Toen we dat bloot gingen leggen kwam een compleet kanon tevoorschijn. Het is echt iets unieks.”

Het kanon is helemaal compleet. “Hij is van ijzer en 1.90 meter lang en nog helemaal heel. Er stonden van oorsprong wielen onder. Hij stond achter de vestingwal, en door de wielen kon je richten op de vijand. Het is een klein wonder dat we dit kanon hebben gevonden bij deze relatief kleine schans. In Bourtange en Oudeschans in Groningen zijn nooit kanonnen gevonden.”

Lenting vermoedt dat het kanon stamt uit de tweede helft 17e eeuw. Daarna was er geen oorlogsdreiging meer. Uit de periode 1665-1672 of de 80-jarige oorlog. “Hij wordt nu gelicht en geconserveerd. Dat moet op een speciale manier gebeuren, anders verpulvert hij. Daarna gaat hij naar een archeologisch depot in Nuis. En kan dan in bruikleen terugkeren.”

Bommen Berend

De Valtherschans werd in 1621 opgeworpen langs de Valtherdijk, de enige begaanbare weg in de omtrek tussen Valthe en het klooster Ter Apel. Rondom de 12 kilometer lange dijk en langs de volledige oostgrens van Drenthe bevond zich het Bourtanger Moor, een ontoegankelijk en verraderlijk moeras. Het voormalige verdedigingswerk moest tijdens de Tachtigjarige Oorlog vijanden buiten de deur houden.

Een van van die vijanden was Christoph Bernhard von Galen, de bisschop van Munster. In de volksmond beter bekend als Bommen Berend. In 1665 wist hij Ter Apel in te nemen, maar doorstoten naar Valthe en daarna Groningen over die nauwe veenweg was er niet bij. Von Galen had later meer succes met een route via Coevorden. De schans raakte uiteindelijk in onbruik en verdween volledig uit beeld toen de vervening in Zuidoost-Drenthe op stoom kwam.

Dit is een artikel van RTV Drenthe. RTV1 en RTV Drenthe werken sinds dit jaar samen om zo meer lokaal nieuws te brengen.

Schot in de zaak: terugkeer Valtherschans in een stroomversnelling

Onderzoeksbureau RAAP deed eerder archeologisch onderzoek naar de Valtherschans Rechten: Medusa Explorations 2016 Via: RtvDrenthe

VALTHE – 2022 moet het jaar worden dat de Valtherschans in ere wordt hersteld. Na eerdere pogingen in 1992 en in 2018, staat nu niets meer in de weg om de terugkeer van de schans te bewerkstelligen.

Opluchting. Dat klinkt er uit de stem van Rinus van Venrooij, lid van de ‘Werkgroep Valtherschans’. Al jaren willen de dorpsinwoners van Valthe de schans die in de gouden eeuw bij het dorp heeft gestaan in ere herstellen.

Alle bureaucratische hordes zijn nu genomen. “De gronden zijn aangekocht en we hebben een grote subsidie toegewezen gekregen. Daarmee komt alles nu in een stroomversnelling”, vertelt voormalig dorpsvoorzitter Van Venrooij.

‘Taaie trajecten’

Wethouder Freek Buijtelaar van Gemeentebelangen feliciteert Plaatselijk Belang Valthe met de zogeheten LEADER-subsidie. “Dat zijn erg taaie trajecten, waarin je veel pitches moet geven en jezelf moet verkopen om zo te laten zien dat het project bijzonder genoeg is. Dat de dorpsinwoners nogmaals de koe bij de hoorns hebben gevat, verdient een compliment.”

LEADER-subsidie:

De ‘Werkgroep Valtherschans’ heeft de LEADER-subsidie gekregen. LEADER is een onderdeel van het Plattelandsontwikkelingsprogramma 2014-2020. Dat is een Europees subsidieprogramma met de focus op de ontwikkeling van het platteland.

Zuidoost-Drenthe is een voorbeeld van een LEADER-gebied. Dat is een plattelandsgebied die door de provincie Drenthe is aangewezen. In Nederland zijn er in totaal twintig LEADER-gebieden, waaronder Zuidoost-Drenthe en Zuidwest-Drenthe. Initiatieven die de leefbaarheid op het platteland vergroten, komen in aanmerking voor deze Europese subsidie.

Uit dit Europese potje komt 75.000 euro voor het herstel van de Valtherschans. Dat bedrag wordt verdubbeld door de provincie (37.500 euro) en de gemeenten in Zuidoost-Drenthe (37.500 euro).

Elk LEADER-gebied heeft een eigen Lokale Actie Groep (LAG). Daarin zitten vier wethouders en vijf burgers. Zij beoordelen de projecten op basis van criteria die door de gemeenten en provincies zelf zijn opgesteld.

Zo moet er een sterkte-/zwakteanalyse gemaakt worden en moeten initiatiefnemers op zoek naar sponsoren. Valthe slaagt met vlag en wimpel: “Een 100%-score”, aldus Buijtelaar, die zelf namens de gemeente Borger-Odoorn in de LAG van Zuidoost-Drenthe zit.

Dit is de plek aan de rand van Valthe waar de schans zou hebben gestaan Rechten: RAAP

“De inwoners van Valthe hebben deze subsidie zelf aangevraagd en dan is het een kwestie van volhouden”, zegt Buijtelaar. “Het Valtherschans-project betreft een voorbeeld van participatie van de bovenste plank.”

Proefsleuven graven

“In januari zouden we de eerste proefsleuven graven”, zegt Van Venrooij. “Maar we maken even een pas op de plaats vanwege overvolle agenda’s.” De verwachting is dat het archeologisch onderzoek in maart of april begint. Eerder is al met een grondradar archeologisch onderzoek gedaan. De gemeente Borger-Odoorn schiet de kosten voor het archeologische onderzoek (30.000 euro) voor.

“Het onderzoek dat in maart of april zal plaatsvinden, is veel nauwkeuriger. We willen weten wat voor resten daar nog zitten uit die tijd”, verklaart Buijtelaar. Na dat onderzoek, dat zal worden uitgevoerd door archeologisch onderzoeksbureau RAAP uit Drachten, wordt er in mei gestart met het in ere herstellen van de schans. “Daar kijken we erg naar uit”, besluit Van Venrooij.

Dit is een artikel RTV Drenthe. RTV1 en RTV Drenthe werken de komende tijd nauw samen om meer lokaal nieuws te brengen.

‘Archeologische parel van Drenthe’, waar heeft Valthe deze naam aan verdiend?

De archeologische paren van Drenthe | Foto: RTV Drenthe/Greetje Schouten

VALTHE – Valthe wordt ook wel de ‘archeologische parel van Drenthe’ genoemd. Maar waar heeft het dorp deze, toch wel prestigieus te noemen, titel aan verdiend? Deze vraag werd ingestuurd naar Zoek het uit! van RTV. Drenthe. Onze Drentse collega’s sprongen dan ook op fietse, met wandelschoenen aan, om het dorp eens te verkennen. Want waarom wordt Valthe zo genoemd en geroemd?

Anita Mensing-Westerink, van Plaatselijk Belang Valthe, weet alles over haar dorp en kan onze vragen beantwoorden. ‘Valthe is een dorp met veel archeologische en historische bijzonderheden die behoren tot verschillende tijdperken in de geschiedenis. Theo Spek, hoogleraar van de Rijksuniversiteit Groningen is zelfs afgestudeerd op het project Valthe, en heeft een presentatie gegeven over de verschillende archeologische vindplaatsen in Valthe.’

Hunebedden

Om te beginnen heeft Valthe hunebedden. Niet één, niet twee, nee, maar liefst vier stuks, verspreid over Valthe. ‘De Valther Tweeling, D36 en D37, is de meest bijzondere vanwege het feit dat er twee direct naast elkaar liggen. Hier zijn verschillende keren opgravingen gedaan. Tegenover deze hunebedden ligt het Valtherveen, een smeltwaterdal uit de IJstijd.’

‘Daarnaast vind je hier in de buurt de Weerdingerzandweg, een van de weinige keienpaden die nog origineel is. Ook vind je meerdere grafheuvels in de omgeving van Valthe waar Eppisch Bargie de bekendste is’, somt Mensing-Westerink op.

Boerderijen

In oud-Valthe, dat is de omgeving Schoolstraat-Kampweg-Schaapskuilweg-Hoofdstraat, staan oude Saksische boerderijen met eiken en kastanjebomen die de straat flankeren.

Mensing-Westerink: ‘Ook de tuinen zijn, door een project vanuit Plaatselijk Belang Valthe, aangepast aan de oude situatie. Dit laat een prachtig beeld zien van hoe Valthe er vroeger uit zag. Theo Spek heeft tijdens zijn onderzoek stukken gevonden waarin te vinden was dat er in Valthe vijf pachtboerderijen hebben gestaan die eigendom waren van de bisschop van Utrecht.’

Schaapskuil en bijzondere diersoorten

Wat vroeger de Schaapskuil was, is nu de schaatsbaan. Het is een van de weinige plekken in Nederland waar de knoflookpad en de kamsalamander gevonden kunnen worden en de plek is van historische waarde.

‘Bij de Schaapskuil werden vroeger de schapen gewassen’, legt Mensing-Westerink uit. ‘Dit is een van de weinige plekken die nog origineel is gebleven. Men kwam vroeger speciaal naar Valthe hiervoor.’

De Schaapskuil doet nu dienst als ijsbaan (Foto: RTV Drenthe / Greetje Schouten)

Onderduikershol

Ook het Onderduikershol uit de Tweede Wereldoorlog in het Valtherbos is een van de dingen die Valthe bijzonder maakt. Op deze plek hebben in totaal zestien joden ondergedoken gezeten, die met hulp van buitenaf de oorlog hebben overleefd.

Het hol is vorig jaar gerestaureerd. Maar er is ook nog een tweede onderduikershol, een paar honderd meter verderop. Dat hol werd lange tijd geheimgehouden, maar is nu voor iedereen toegankelijk.

Veenbrug en Valtherschans

In Valthe heeft vroeger een veenbrug gelegen. Deze is in 1818 ontdekt. ‘De veenweg bestaat uit planken en stammetjes en loopt tussen Ter Apel en Valthe. Het zou destijds de Hondsrug met Westerwolde hebben verbonden’, weet Mensing-Westerink.

De Valtherschans is op archeologisch gebied wel het paradepaardje van Valthe. ‘De verdedigingsschans uit de tijd van Bommen Berend is een bijzondere plek die wij als Valthe koesteren. Momenteel zijn wij als Plaatselijk Belang Valthe druk bezig met het verzamelen van geld om de Valtherschans weer zichtbaar te maken in het landschap.’

‘Al deze dingen tezamen uit zoveel verschillende tijdperken uit de geschiedenis, maken van Valthe de Archeologische Parel van Drenthe’, besluit Anita Mensing-Westerink.

Om het nog even op te sommen: Valthe heeft dus vier hunebedden, verschillende grafheuvels, een smeltwaterdal, een nog origineel keienpad, oude Saksische boerderijen, een schaapskuil, twee bijzondere diersoorten, een onderduikershol, of eigenlijk twee, een veenbrug én de Valtherschans. En dat allemaal in een dorp met rond de 1.220 inwoners.

Dit is een artikel van Greetje Schouten en RTV Drenthe. RTV1 en RTV Drenthe werken de komende tijd nauw samen om meer lokaal nieuws te brengen.

Luister online

Kijk live

Tip de redactie