REGIO – 27 januari is de dag dat wereldwijd de Holocaust herdacht wordt. De moord op miljoenen Joden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Ook in de Veenkoloniën liet deze massamoord haar diepe sporen achter. De herinneringen zijn nog dagelijks in het straatbeeld te zien, bijvoorbeeld in de vorm van monumenten. Ook de verhalen worden nog dagelijks verteld, altijd onder dezelfde boodschap: ‘opdat wij niet vergeten’.
In toenmalig gemeente Onstwedde (waar o.a. het huidige Stadskanaal en Wildervank bij hoorden) woonden in totaal tweehonderd Joden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Daarvan hebben slechts 41 de oorlog overleefd. In totaal werden er in Nederland 107.000 Joden gedeporteerd en daarvan keerden er slechts 5.200 levend terug.
Echtpaar Gudema
Onder de slachtoffers waren ook veehouder Heiman Gudema en zijn vrouw Ida Gudema-Eismann uit Musselkanaal. Beiden werden op 16 april 1943 vermoord in concentratiekamp Sobibor. Heimand was toen 74 jaar en Ida 75.
Hun kleindochter Ida Vos-Gudema sprak tijdens de onthulling van het Joods Oorlogsmonument in Stadskanaal op 16 april 1986, exact 43 jaar na het overlijden van haar grootouders. ‘Vandaag vraag ik u met mij mee te gaan, terug in de tijd. Terug naar het huis van mijn grootouders, hier in Musselkanaal’, zo sprak Ida tijdens de onthulling in 1986. Ze vertelde in haar verhaal over de laatste ontmoeting met haar grootouders:
‘Ik ben zeven jaar, samen met mijn ouders en mijn zusje gaan we op bezoek bij opa en oma. Als we komen aanrijden, zien we mijn grootmoeder buiten staan. Ze gooit een grote teil leeg, waterdruppels schitteren in de zon. Dit is een altijd terugkomend beeld van mijn grijze grootmoeder. Wij zitten aan tafel, drinken thee uit blauwe Chinese kopjes. Nergens op de wereld hebben ooit kopjes zo blauw en zo mooi geschenen als toen in Musselkanaal. Mijn grootvader komt thuis. Hij wast zijn handen in de keuken. Hier in Musselkanaal komt het water uit een pomp, die piept en kraakt. Het water is hier veel lekkerder dan bij ons in Rotterdam, waar het water uit een doodgewone kraan komt. Boven de tafel hangt een honingkleurige vliegenvanger. Twee zwarte vliegen strijden hun laatste strijd. Ik moet oppassen dat mijn haren niet tegen die vliegenvanger aankomen. Als we teruggaan naar Rotterdam, zwaaien mijn grootouders ons na. “Tot ziens”, roepen ze, maar er was geen “tot ziens”.’
‘Taxi naar Westerbork’
Haar opa en oma Gudema werden opgeroepen om zich in Westerbork te melden. Hun andere kleindochter, Esther van der Meer-Gudema (Elly), vertelde er aan schrijfster Alie Noorlag het volgende over: ‘Mijn opa en oma waren wetsgetrouwe en ook zuinige mensen’, aldus Van der Meer-Gudema. ’En wat zij waarschijnlijk nog nooit gedaan hadden, deden zij nu. Uit angst te laat te komen in Westerbork, namen zij een taxi: naast alle gruwelverhalen over deportaties, vind ik dit diep tragisch.’
Stolpersteine
Kleindochter Ida Vos-Gudema overleed in 2006, op 74-jarige leeftijd. Acht jaar later werden er ter nagedachtenis aan haar grootouders twee stolpersteine bij hun huis aan de Schoolstraat 14A in Musselkanaal gelegd. Stolpersteine, ook wel struikelstenen genoemd, zijn een over heel Europa uitgespreid monument voor de slachtoffers van de Holocaust. Ze worden dan gelegd bij hun laatste woonplaats met naam, geboorte- en sterfdatum.
Luister online
