Dominik Podgórski: De bevrijder die hier het geluk vond

Van Poolse bevrijder tot de ‘eerste asielzoeker’ van Sellingen. Dat is het verhaal van de Poolse soldaat Dominik Podgórski. Hij kwam als één van de bevrijders, in het regiment van de Poolse generaal Maczek, Nederland binnen. Hij kon toen nog onmogelijk vermoeden dat hij hier in de Veenkoloniën zijn grote liefde zou vinden en op de Groningse bodem een nieuw leven zou beginnen. Wij spreken met Dominik’s dochter Anastasia en zijn kleindochter Claire. Aan de hand van hun verhalen schetsen we een portret van zijn leven.

Krijgsgevangen

Het verhaal begint in het Poolse plaatsje Potok Zloty (inmiddels Oekraïne), waar Dominik Podgórski op 13 juli 1921 wordt geboren. Als Dominik 18 jaar is, vallen de Duitsers Polen binnen. Een jaar later sluit Dominik zich aan bij het Poolse verzet en wordt hij uiteindelijk door de Duitsers in Warschau opgepakt en krijgsgevangen gemaakt. 

Atlantikwall

In krijgsgevangenschap moet Dominik onder andere werken aan de Atlantikwall, de verdedigingslinie tussen Frankrijk en Noorwegen die een invasie van de Geallieerden zou moeten tegenhouden. Maar ondanks de 5000 kilometer lange Atlantikwall komt de Geallieerde invasie toch. Op 6 juni 1944, oftewel ‘D-day’, komen 125.000 Geallieerde soldaten bij de Normandische kust aan land. Dominik Podgórski ziet het allemaal vanaf een afstandje gebeuren. Hij zit op dat moment met een aantal andere krijgsgevangenen op het eiland Alderney, vlak voor de Franse kust. 

De mannen kijken vanaf het kleine Kanaaleiland hun ogen uit naar de grote militaire operatie, die op slechts enkele kilometers afstand gaande is. Velen wisten niet eens dat er zoveel militair materiaal bestond om aan te vallen. 

België

Het wordt de Duitsers, na D-day, al snel te heet onder de voeten op het eiland. Dominik en de andere gevangenen worden daarom op transport naar België gezet. Ergens bij het plaatsje Kortemark, in een oude school op het platteland worden de mannen gevangen gehouden. Daar hoort één van de gevangenen wat er daarna met ze zou gebeuren; ze zouden op transport worden gesteld naar Berlijn om daar verder te werken, of ze zouden naar Auschwitz worden gebracht om daar te worden gefusilleerd. De krijgsgevangen mannen besluiten dat er nog maar één uitweg is; ontsnappen.

Op een avond, na de avondklok, vluchten de mannen de school uit. Ieder rent een andere kant op, zodat de Duitsers geen vast doelwit hebben. Onder een regen van Duitse kogels rennen Dominik en zijn kameraden de bossen in. Een goede vriend van Dominik wordt tijdens de vlucht door de Duitsers doodgeschoten. Dominik zelf overleeft de vlucht en vindt onderdak bij de boerderij van Gustaaf en Irma, waar hij drie dagen blijft ondergedoken.

Maczek

Daarna sluit Podgórski zich aan bij de 1e Poolse pantserdivisie onder leiding van generaal Maczek, die op dat moment met zijn regiment door de regio van Kortemark komt, onderweg naar Antwerpen. Dominik kreeg de taak van motorordonnans, een verkenner voor de troepen uit.

Podgórski vecht zich samen met zijn wapenbroeders van de 1e Poolse pantserdivisie door België heen. Ze bevrijden onder meer Antwerpen en uiteindelijk via Terneuzen, Axel en Hulst ook de Nederlandse stad Breda. De strijdmakkers trekken in noordelijke richting en komen, in april 1945, aan in de Veenkoloniën. Veel soldaten waren verrast door de hoeveelheid tegenstand die ze nog te verduren kregen van de Duitsers. Het was inmiddels wel duidelijk wie de oorlog ging winnen, maar de Duitse vijand weigerde zich over te geven. De troepen van Maczek moesten dan ook nog een flink gevecht leveren, onder meer bij Noordbarge, Buinen en Borger biedt de Wehrmacht veel tegenstand.

Giny

Uiteindelijk worden ook Borger en Buinen bevrijd en trekt het Poolse bevrijdingsleger Zuid-Groningen binnen. Op een dag wordt er aangeklopt bij drogisterij Lukkien in Ter Apel. Even gaat er een schrik door het huis; de Duitsers zullen toch niet terug zijn? Als mevrouw Lukkien voorzichtig de deur opent is ze opgelucht; het is de Poolse bevrijder Dominik Podgórski die onderdak voor hem en andere stafleden moet vinden. Generaal Maczek heeft intussen zijn intrede genomen in het hoofdkwartier aan de Hoofdkade 21 in Ter Apel. Dominik en een deel van de andere soldaten vindt een slaapplaats in de drogisterij, die aan de andere zijde van het kanaal schuin tegenover het hoofdkwartier staat.

Dominik maakt kennis met dochter Giny Lukkien. ‘Het was liefde op het eerste gezicht’, zo vertelt Dominik’s dochter Anastasia van der Werff-Podgórski. Mijn vader kende een paar Nederlandse woorden, de rest van de communicatie ging met handen en voeten.’

Maar de oorlog liet niet op zich wachten, er moest nog een klein deel van Nederland bevrijd worden, Dominik moet verder.

“Het was liefde op het eerste gezicht” – Anastasia van der Werff – Podgórski

Bevrijd

Dan is het 6 mei 1945, in de Noord-Duitse Wilhelmshaven aanvaardt generaal Maczek de onvoorwaardelijke overgave van de daar aanwezige Duitse Kriegsmarine. Zijn manschappen, waaronder ook Dominik Podgórski zijn daarvan eveneens getuige. Hij is opgelucht en blij dat het eindelijk voorbij is.

Maar één iemand speelt al bijna een maand door zijn hoofd: Giny uit Ter Apel. Hoe zou het met haar zijn?

Dominik besluit weer contact met haar te zoeken en schrijft brieven. Giny werkt op het lokale postkantoor en ziet dan ook als eerste de vele brieven die voor haar binnenkomen, afzender: Dominik Podgórski. Eén maal ontvangt ze zelfs tien brieven tegelijkertijd.

Echte liefde

Dominik blijft nog een tijdje gestationeerd in Duitsland, onder meer Haren, destijds Maczków. Vanwege de politieke situatie in Polen en de invloed van het Russische regime was terugkeer naar hun vaderland onmogelijk.

Tijdens verlof gaat hij vaak naar Giny. Na een tijdje vindt Dominik werk bij een garagebedrijf in Ter Apel, hij vertrekt uit het leger om in het zuidoosten van Groningen een bestaan op te bouwen, uiteraard met zijn grote liefde Giny. ‘Hij noemde zich de eerste asielzoeker van Sellingen, zo vertelt dochter Anastasia erover. ‘Het is echt een citaat van hem, zo heeft mijn vader dat ervaren.’

In 1951 trouwen Giny Lukkien en Dominik Podgórski, ze beginnen een automobielbedrijf aan de Brink in Sellingen. In 1965 verhuisd hun bedrijf naar Stadskanaal. Het echtpaar krijgt twee kinderen, een zoon Michael en Anastasia, die het automobielbedrijf later in 1983 samen met haar man Marinus van der Werff overneemt.

Nuchter

Ondanks dat Dominik Podgórski zich dus als ‘eerste asielzoeker van Sellingen’ vestigde in de Veenkoloniën had hij een goede relatie met de rest van de bewoners. ‘Volgens mijn vader was die klik er doordat de Noorderlingen dat ‘nuchtere’  hebben’, zo legt dochter Anastasia uit. ‘Dat was in het Poolse dorp waar hij opgroeide niet veel anders.’

Daarnaast heeft Dominik Podgórski ervaren, dat hij veel waardering kreeg van zijn dorpsgenoten. Aangezien hij een van de bevrijders was.

Ondertussen leert Dominik Nederlands en zelfs Gronings en een beetje Westerwolds. In het begin ging dit niet altijd even vlekkeloos, zo vertelt Anastasia: ‘Waar leg je de klemtoon bij woorden als gevel en bevel? Dat vond hij moeilijk. Of toen mijn vader geslaagd was voor zijn patroonsdiploma, stapte hij uit de auto en riep door de straat: “Ik ben geslacht ik ben geslacht!”, oftewel geslaagd’, vertelt ze lachend.

Concentratiekamp syndroom

Net als veel mensen die de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt praatte Dominik Podgórski in het begin eigenlijk nooit over de verschrikkelijke dingen die hij had meegemaakt.

Totdat Dominik in 1985 een zware operatie moest ondergaan. ’Daar in het ziekenhuis kreeg hij het “concentratiekamp syndroom” zoals dat in de medische wereld wordt genoemd’, aldus Anastasia van der Werff-Podgórski. ‘Die metalen kluisjes die je toen nog in het ziekenhuis had, die deden hem herinneren aan die kampen. Hij kreeg angst, wij hebben hem daar opgehaald en hij is daarna ergens anders helemaal hersteld. Na die tijd is hij gaan praten over de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog.’

‘Wij als kleinkinderen konden toen ook vragen stellen’ zo vult Anastasia’s dochter Claire aan.’

“Mijn vader droeg altijd een erfenis met zich mee, hij moest iets doen als eerbetoon voor Generaal Maczek en zijn Poolse wapenbroeders.” – Anastasia van der Werff – Podgórski

Nagedachtenis

Voor Dominik Podgórski was het enorm belangrijk om zijn oude strijdmakkers te eren. Zo was hij de drijvende kracht achter onder andere het Generaal Maczekplein in Stadskanaal en het Poolse Oorlogsmonument aldaar. Met hulp van burgemeester Henk Rebel, een vasthoudend Herdenkingscomité en de Poolse ambassade konden deze nagedachtenissen gerealiseerd worden.

Anastasia: ’Mijn vader droeg altijd een erfenis met zich mee, hij moest iets doen als eerbetoon voor Generaal Maczek en zijn Poolse wapenbroeders. Toen dit allemaal gerealiseerd werd zag je hem echt gelukkig worden.’