Etherpiraterij in de ’70 jaren (deel 4 en slot)

Door Anton de Wijk 

(Oud Kanaalstreekcorrespondent FRM )

Maakte ik reeds melding dat over de etherpiraten verschillende liedjes zijn gemaakt, ook over de opsporingsambtenaren was dit het geval. Bekend is het lied van Kees Kremer, die op een Gerard de Vries-achtige manier verteld over Meneer van der Werf, de toenmalige opsporingsambtenaar van de PTT. Bekende opsporingsambtenaren waren in die tijd Gerrit Verhoef , Klaas Eier, de heer Roth, Van Empelen uit Den Haag, Van Rijsdorp, Daniël Neuteboom en Van der Werf. Deze laatste was veel actief in de provincie Groningen en Drenthe.

Populair
In het midden van de jaren ’70 huisde in het Groningse Ten Boer een krachtige zender onder de naam Smokie. Het was ook in die tijd dat veel huis aan huisbladen, de zogenaamde Bokkeblaadjes, ruim aandacht besteedden aan het wel en wee van de piraten. Smokie draaide een verzoekplatenprogramma die enorm populair was en volgens berichten waren er zelfs mensen die ’s zondagsmorgens de kerkdienst oversloegen om naar zijn programma te luisteren.

Maar zoals dat toen vaak het geval was, niet alleen wegens storing werden die jongens opgepakt, ook hun populariteit speelde een rol. Vandaar dat veel etherpiraten in het verleden ook op grond daarvan werden opgespoord. Een zender die ook hier in Stadskanaal destijds heel goed was
te ontvangen, was de vanuit Kampen opererende zender Sylvania. Een stabiele zender met een goed signaal die mooi strak aan de band stond. Die bewuste zondagmorgen toen Johnnie Walker werd opgepakt, zat hij nog maar goed en wel uit te zenden toen hem het zwijgen werd opgelegd.

Gerrit Verhoef zou hebben overnacht in een hotelletje, (aldus het verhaal) en sloeg kort na tien uur zijn slag, toen De Walker die bewuste zondagmorgen bezig was met zijn verzoekplatenprogramma. Het gerucht verspreidde zich razendsnel die bewuste zondagmorgen, doordat Jacky The Killer uit het Drentse Roswinkel kort daarna zijn zender inschakelde en melding maakte van het feit dat Johnnie Walker uit de lucht was.

Nou, dat heeft Exloo geweten, het anders zo rustige dorp stond op zijn kop. Het was een complete invasie van toeterde auto’s van collega-piraten en andere belangstellenden die op deze manier blijk gaven van hun steunbetuiging..

Inbeslagname
In de jaren ’70 werd alleen de zender in beslag genomen als men voor de eerste keer werd gepakt. De tweede keer werd alles meegenomen wat aan de zender gekoppeld was en liep de boete op tot maximaal 750 gulden. Het gebeurde ook vaak (maar dat lag een beetje aan de opsporingsambtenaar)
dat ook de hele platencollectie in beslag werd genomen. Verschillende piraten hebben in hun verdere maatschappelijke carrière hinder ondervonden van hun zendactiviteiten, omdat ze vanwege het zenden een misdrijf hadden gepleegd in de zin der Wet.

Een eventuele sollicitatie bij de overheid of semioverheid kon men wel vergeten al zijn hierover ook uitzonderingen bekend, waar ik verder niet op in wil gaan. Soms ging het er heftig aan toe bij één of ander inval. Het is voorgekomen dat de ME moest uitrukken ter versterking of extra politie mensen moesten assisteren als de zaak uit de hand dreigde te lopen.

Maar een inval betekende nog niet dat de zender was gevonden. Met een zender zonder zendbuis kan men niet zenden, vandaar dat die soms razendsnel van de zender werd getrokken om te worden weggemoffeld. Zonder zendbuis was een zender immers incompleet, het belangrijkste bewijsstuk ontbrak en die moest men boven tafel zien te krijgen. De opsporingsambtenaren haalden die weer boven water uit closetpotten, etenspannen, diepvriezers of uit het struikgewas, als die door een geopende raam naar buiten was gesmeten. Toen het watercloset nog niet overal was ingeburgerd, kwam het voor dat doodgemoederd de wc ton op het erf werd leeggekieperd om tussen de uitwerpselen te speuren naar de zendbuis. Het lukte maar weinigen deze doorgewinterde kerels met hun jarenlange ervaring om de tuin te leiden.

Het is zelfs voorgekomen dat een echtgenote van een piraat de buis in haar slipje verborg, maar de dame in kwestie heeft dat geweten; brandblaren waren het gevolg. Er kwam ook veel intimidatie aan te pas bij een inval als de zender niet werd gevonden. Als men dan onverrichter zake moest terugkeren, werd te verstaan gegeven dat men bij een volgende inval de hele boel zou afbreken om de zender te vinden. Voor een enkele was dat voldoende reden om de plek aan te wijzen waar de zender verborgen werd gehouden.

100.000 zenders
Inbeslag genomen zenders en ander apparatuur werd door de rechter verbeurd verklaard en belandde bij de Dienst Domeinen. Het kwam voor dat etherpiraten hun eigen zender op die manier terugkochten, om er weer vrolijk mee te gaan zenden. Er zijn eens voorzichtige schattingen geweest hoeveel illegale zenders er in de ’70er, en begin ‘80er jaren in ons land actief waren. Men kwam toen uit op een aantal van zo om en nabij de 100.000 zenders!

Dat waren niet alleen de geheime zenders, maar ook de 27mc-bakkies die toen nog verboden waren, en de illegale amateurs die uitzonden op de 3m-band. Voor de opsporingsambtenaren uit die tijd was het dweilen met de kraan open omdat het weinig zoden aan de dijk zette. Anders gezegd; het hielp geen zier. Als je een beetje thuis was in de piratenwereld kon je aan de herkenning al horen wie er aan de band kwam om te gaan zenden.

Herkenning
Haast iedereen had een andere herkenning, vaak waren dit polka’s van Johnny Pecon, Die Regento Stars, Frankie Yankovic of Die Böhmischen Stadtmusikanten met de Amsel- of Russel Pussel Polka.
Oompie Koerier zei reeds eerder dat er vroeger in het open veld werd uitgezonden, dit gebeurde in de jaren ’50 ook veel in Drenthe. Deze provincie, rijk aan heidevelden was toen voor de piraten een ideale plek
om te gaan zenden, het uitzicht was ruim en wijd en verdachte personen kon men al van verre lokaliseren.
Ze beschikten over een legertje handlangers die voor hen de boel in de gaten
hielden bij eventuele onraad.

Recordpogingen waren ook een geliefkoosde bezigheid in de piratenwereld. Men zat elkaar op te naaien wie het langst durfde uit te zenden Sommige piraten zaten dag en nacht aan de band, honderden uren lang om het zendrecord in handen te krijgen. Dat ze daarbij een dankbaar doelwit waren
voor de RCD, de Radio Controle Dienst van de PTT, laat zich raden. Vele recordpogingen sneuvelden dan ook voordat de beoogde uren werden gehaald om het record scherper te stellen.

Enkele feiten:
In 1972 werden er 300 illegale zenders opgespoord. In de Emmer Courant van maart 1972 verschijnt een groot artikel van waaruit ik enige passages citeer:

Zuidoosthoek wordt amateurs te riskant. Etherpiraten wijken uit naar Duitse grensstreek
Peilauto’s stoppen noodgedwongen bij de groene grens
De Drentse grond wordt de etherpiraten te heet onder de voeten. Sinds de opsporingsdienst van de PTT in samenwerking met de Emmer gemeentepolitie een groot aantal geheime zenders het zwijgen heeft opgelegd.

Beducht voor de feilloze apparatuur van de peilauto’s waarmee de Haagse opsporingsambtenaren na een telefoontje van de Emmer recherche in de Zuidoosthoek op pad gaan, zijn sommige zendpiraten naar Duitsland uitgeweken. Vanuit een eenzame boerderij of een afgelegen weekendhuis bij de “groene grens” zetten ze hun clandestien bedrijf vrolijk voort.

”Sommige etherpiraten hebben we niet kunnen grijpen,” zei ons een woordvoerder van de Emmer politie. “We reden tot aan de grens met Schoonebeek met de peilauto en moesten stoppen omdat er vanuit een boerderij aan de overkant” werd uitgezonden. Als Duitse collega’s worden opgetrommeld zijn de piraten al weer lang vertrokken en hebben wij het nakijken.”

In 1974 was een meisje van 15 uit Nijmegen opeens twee dagen spoorloos nadat ze was gepakt tijdens het zenden. Doordat de opsporingsambtenaar zei dat ze wel een half jaar (!) het gevang in kon gaan, werd ze zo bang dat ze de benen nam.

Op Woensdag 13 februari 1974 worden tijdens een razzia door politie en PTT in de gemeente Emmen in een klap 17 geheime zenders in beslag genomen. Het is de grootste vangst die de laatste jaren in ons land ooit is gedaan.

In 1974 zet het drie en een half jarig zoontje van etherpiraat Auke Poot uit Stadskanaal op een dag de zender aan de band. Het kereltje wist alle knopjes exact te vinden en legde de naald in de juiste groef van de grammofoonplaat en draaide plaatjes. Dit in opperste verbazing van de vader van het kleine joch. Levensgevaarlijke toestanden natuurlijk, dat drong ook tot de vader door want op de zender stond wel 2000V. Hij koppelde de zender los en leverde hem in bij het politiebureau om verdere ongelukken te voorkomen. Een zeer verstandig besluit.

In 1975 waren er speciale acties (razzia’s) om piraten op te sporen. Tijdens zo’n actie werden in Eelde in één klap 24 zenders uit de lucht gehaald. Tegenwoordig is het Agentschap Telecom in de plaats gekomen van de Radio Controle Dienst. Op internet staan de auto’s, compleet met nummerbord te kijk van de huidige opsporingsambtenaren. Invallen en razzia’s vinden nog steeds plaats en dat zal ook wel zo blijven, werkloos zullen de mannen van de opsporingsdienst de eerste jaren zeker nog niet worden.

Al in 1974 liet een opsporingsambtenaar weten: “Ik heb er niet veel hoop op dat we de geheime zenderij voorgoed uit de wereld krijgen.” En hij kreeg volkomen gelijk want een verboden hobby die al voor de
Tweede Wereldoorlog begon, viert nog alle dagen hoogtij.

In de Winschoter Courant van 25 mei 1974 laten verschillende piraten
weten:

Opsporing niet sportief
Groninger etherpiraten bedreigen rechercheur Illegale etherpiraten zeggen harde acties tegen de Groninger opsporingsambtenaar Van der Werf te overwegen. Zij vinden de rechercheur bij het in beslag
nemen van geheime zenders “niet sportief” te werk te gaan. Een 24-jarige piraat die onder de naam Studio A uitzond, klaagt over de opsporingstechniek van Van der Werf. Terwijl de Groninger gemeentepolitie hem voor een andere zaak op het bureau vasthield stapte volgens hem de rechercheur naar zijn vrouw die ‘overrompeld’ de geheime apparatuur meegaf.

Even verder in het verslag:
Toen Van der Werf bij een onderzoek bij een andere amateur de apparatuur niet kon vinden, dreigde hij een dure bandrecorder mee te nemen. “Die man werd toen zo bang dat hij maar vertelde dat het onder de vloer zat verborgen,” aldus etherpiraat Grapperhaus. “We konden met moeite tegenhouden dat zijn vrienden Van der Werfs auto over de kop gooiden, zo kwaad waren ze.” Van der Werf die in het artikel ook aan het woord komt zegt hierover:

“Fantastisch verhaal”
Rechercheur Van der Werf gelooft niet zo in de dreigementen van de etherpiraat. Na overleg met zijn chef, luitenant Dekker, noemt hij het een “fantastisch verhaal, dat kant noch wal raakt.” Hij vertelt er echt geen gekke methoden op na te houden. “Ze vinden het vaak leuk om achteraf wilde verhalen te vertellen. Ik begrijpdie meneer Grapperhaus niet,” zegt hij. “De apparatuur van die meneer was al eerder aangetroffen. Omdat zijn vrouw ’s zondags een kindje kreeg, wachten we tot maandag met de inbeslagname. Ik denk dat hij er met een week of wat spijt van heeft dat hij zulke gekke dingen zei.

We plegen ook geen chantage om de apparatuur in handen te krijgen. Het is gewoon zo, dat we een bandrecorder in beslag kunnen nemen. In de meeste gevallen gebeurt dat niet, maar hij hoort officieel bij de zendapparatuur. Die lui beginnen zich nu te roeren. Maar we zitten met zoveel klachten over storing
dat we wel wat moeten doen,” aldus de heer Van der Werf.

Tegenwoordig worden nog altijd tijdens gerichte acties etherpiraten het zwijgen opgelegd, zoals in april 2008 toen op 7 adressen rond Nijmegen 16 illegale zenders werden opgespoord. Of het FM of middengolfzenders waren vermeld het bericht niet.

Veranderd
In vier afleveringen hebt u het een en ander kunnen lezen over de illegale zenders die vroeger opereerden op de middengolf. Bewust is gekozen voor deze zenders, omdat FM zenders in die tijd nog niet zo ver reikten. Dat is tegenwoordig wel even anders, evenals dat van de middengolfzenders die vele malen sterker zijn ge- worden. Uren zat ik aan de radio gekluisterd, want het gaf je een kick om zen-
ders uit Overijssel of uit de Veluwe te ontvangen. Uit de provincie Friesland kwam zelden iets binnen, blijkbaar lukte het die jongens daar niet zo goed deze kant op te draaien. Nu zijn op internet radiozenders actief die wij vroeger als etherpiraten beschouwden. Met dezelfde Nederlandstalige muziek, met lange muzieklijsten waar je zelf een keus uit kunt maken voor een verzoekje, die dan na verloop van tijd computergestuurd en storingsvrij wordt uitgezonden. De tijd is veranderd.

Radioprogramma
Geknetter of fading, zoals wij dat toen hoorden is er niet meer bij. Maar toch, zo af en toe schakel ik de oude vertrouwde middengolf-radio weer in op zoek naar een etherpiraat die ergens in de ether actief is. En je komt ze nog tegen, met verzoekprogramma en al, zoals december 2007 toen wij verbleven in een hotel
in Bad Bentheim. Op een draagbaar cassetteradiootje, die je moeiteloos in je broekzak laat glijden genoot ik, met een oortje in terwijl mijn vrouw tv zat te kijken, naar verschillende zenders die nog altijd vanuit Twente of de Veluwe opereren. Nostalgische gevoelens kwamen weer boven drijven. Nostalgie uit vroeger tijden heet ook mijn wekelijkse radioprogramma, die ik dankzij het interview met Bert Jan Brinkman destijds heb gekregen op de lokale omroep.

Waar een zoektocht naar de “Kanaalstreekcorrespondent” al niet toe kan leiden. Want van het een kwam het ander, radio gek was ik altijd al en komende maand is het al weer een jaar geleden dat ik als AOW-er voor het eerst plaats mocht nemen achter de microfoon van Radio Televisie Stadskanaal, kortweg RTVS genaamd. Persoonlijk beleef ik heel erg veel plezier aan het programma en bij deze wil ik het bestuur van RTVS nog hartelijk dank zeggen dat ik die kans heb gekregen. De mogelijkheid en ruimte die zij mij boden heb ik met beide handen aangegrepen.

Deze vierdelige serie over de piraterij in de jaren 70  is reeds eerder op de oude site van RTVS
gepubliceerd in februari 2009. Opnieuw bewerkt voor de website van RTV1 door B.J. Brinkman op 29 december 2018. – Met dank aan Anton de Wijk uit Stadskanaal