Hoe Pekelder kapiteins de wereldzeeën bevoeren

‘Het waren echt kerels hoor die Pekelder kapiteins’, zegt Feike Oppewal van het Kapiteinshuis. ‘Ze gingen meestal jong naar zee, soms al als ze nog maar veertien jaar waren, en haalden in de loop der jaren hun papieren om carrière aan boord te maken. Ze waren dan op relatief jonge leeftijd, eind twintig, al kapitein van een groot zeilschip en daar moest je echt wel wat voor in je mars hebben.’

De Pekelder kapiteins voeren naar allerlei havens in Europa en brachten vaak souvenirs mee, die nu 150 jaar na dato, te zien zijn in de vitrines van het museum. Zilveren lepels uit het Oostzeegebied, een theeservies uit Engeland en een porseleinen bonbonnière uit Rusland. Maar er zijn ook heel verrassende voorwerpen te zien.

In de vensterbank staat een verweerd en onherkenbaar stuk hout, begroeid met zeepokken. ‘Dit is het laatste stuk van de driemastbark Laura’, legt Oppewal uit. ‘Het schip is in 1905 tijdens een vliegende storm op de Vliehorst gestrand. Maar gelukkig bracht de hele bemanning het er levend af.’

‘Het staat hier omdat de Laura jarenlang het schip was van de Pekelder kapitein Koster. Voor die tijd, 1880, was het een modern en groot schip. Ze voeren er vooral mee naar Scandinavië om hout te halen. Maar Pekelder kapiteins voeren ook veel verder weg, tot Noord- en Zuid-Amerika aan toe.’

‘Je kijkt naar een vrouw van de wereld’, gaat Feike Oppewal verder. ‘Het is een schilderij uit 1860 en in die tijd droegen Groningse vrouwen klederdracht met mutsjes en gouden oorijzers. Maar deze vrouw is gekleed volgens de laatste Franse mode uit die tijd, is modern gekapt en draagt sieraden uit Italië. Dat komt omdat ze met een getrouwd was met een kapitein.’

Het schilderij is een portret van Roelina Jans Smit, die getrouwd was met kapitein Berend Höster, een van de vier kapiteins die wordt uitgelicht op de tentoonstelling. ‘Kenmerkend voor de Veenkoloniale scheepvaart was dat kapiteinsvrouwen meevoeren op het schip van hun man. Niet als kok of voor de huishouding, maar ze deden de administratie, kochten goederen in en spraken dan ook vaak verschillende vreemde talen. En omdat ze overal in Europa kwamen, kochten ze kleding in Frankrijk en sieraden in Italië. Daarmee lieten ze zich ook portretteren’.

De meeste Pekelder kapiteins gingen dus al jong naar zee en na een carrière van soms wel veertig jaar trokken ze zich terug in een kapiteinshuis aan wal. Maar dat huis stond dan wel vaak aan het kanaal, zodat ze toch nog binding met het water overhielden.

‘Kapitein Koster van de Laura heeft de hele wereld overgevaren, maar aan het eind van zijn leven vertelde hij dat hij nog nooit een bemanningslid had ‘verspeeld’. Hij had ze allemaal levend terug naar huis gebracht. Dat was waar hij aan het eind van zijn leven het meeste trots op was’, weet Oppewal.

De tentoonstelling Pekelder Kapiteins buitengaats in Europa is te zien in het museum het Kapiteinshuis in Nieuwe Pekela tot en met oktober, maar het is verstandig om eerst de website te raadplegen voor de openingstijden.