Hoe verliep de bevrijding van onze regio? ‘Het was een vreemde situatie in die dagen’

REGIO – Het is april 1945, en na een kleine vijf jaar van onderdrukking door de Duitse bezetter zetten de geallieerden koers naar het uiterste noorden van ons land. De zuidelijke provincies waren eerder in 1944 al bevrijd en na operatie Market Garden bij Arnhem leek het erop dat ook net noorden snel bevrijd zouden worden, maar dat liep anders. Door hevige weerstand van de Duitsers bij De Rijn moeten de bevrijders terugtrekken.

In het voorjaar van 1945 keren de kansen en de geallieerden vechten zich in een snel tempo richting de provincies Drenthe en Groningen. De bevrijding van de provincie Groningen voltrok zich in drie regio’s: de stad Groningen, het ‘bruggenhoofd Delfzijl’ en de grensstreek tussen Musselkanaal en de Dollard. De bevrijding van die laatste regio is in handen van het Poolse bataljon ‘Strelcow Podhalanskisch’, onder leiding van generaal S.W. Maczek.

Vanuit het zuidoosten trekt Maczek met zijn bataljon richting de kanaalstreek. Geen gemakkelijke klus aangezien de Duitsers nog hevige tegenstand bieden. De troepen van Maczek moesten dan ook nog een flink gevecht leveren, onder meer bij Noordbarge, Buinen en Borger biedt de Wehrmacht veel tegenstand.

IJzeren klap

Daarnaast lopen ze bij de provinciegrens van Groningen tegen nog een probleem aan. Alle bruggen in de wijde omtrek waren opgeblazen door de Duitsers. Op één na; de ijzeren klap. Deze was door leden van het verzet uit handen van de Duitsers gehouden. Toen de Duitse soldaten Musselkanaal eenmaal ontvlucht waren en richting Stadskanaal en Onstwedde trokken ging verzetsman Klaas Jan Smit naar de Polen om te melden dat de soldaten de IJzeren klap over konden steken om zo over het kanaal te komen. Dit deden ze op 11 april 1945 en vervolgden vanuit Musselkanaal snel hun weg richting Mussel en Stadskanaal.

Aan het einde van de dag wordt de watertoren van Stadskanaal bereikt, met de naastgelegen Villa Ter Marse. Ten tijde van de oorlog woonhuis van de NSB’er Jacob Maarsingh. Op deze toch wel iconische plek nemen de soldaten stelling en overnachten daar om de volgende dag verder richting Stadskanaal te trekken.

‘No smoking!’

De opgeblazen bruggen bemoeilijken de opmars van de bevrijders. Ooggetuige Harm Venema (1930) uit Veendam weet nog goed hoe dat ging. Hij vertelde er in 2015 over tijdens het Verhalencafé ‘Herinneringen aan de bevrijding’ in Stadskanaal. ‘Aan de andere kant van de Gele Klap zaten de Canadezen’, zo vertelde hij. ‘Het is vreemd dat Stadskanaal nooit genoemd is in de verslagen van de Polen, terwijl ze er toch een dag zijn gebleven omdat de bruggen eruit lagen.’

Venema herinnerde zich ook nog hoe dit probleem, met behulp van de inwoners, door de Poolse soldaten opgelost werd: ‘Bij de Pekelderbrug hebben de Polen samen met omstanders van stropakken een provisorische brug gemaakt. Elke brug kreeg van de Polen een naam en deze werd heel toepasselijk “No Smoking” gedoopt.’

Chocolade en sigaretten

Op deze manier kunnen de mannen van de ‘Strelcow Podhalanskisch’ zich toch een weg banen langs de kanaalstreek. En op 12 april 1945 wordt uiteindelijk ook de rest van Stadskanaal bevrijd. En ze komen niet met lege handen; net als in andere delen van het land brengen de bevrijders onder meer chocolade, kauwgom en sigaretten mee.

Hans Dijkstra was toen vier jaar en hij vertelde bij het verhalencafé in 2015 over de Poolse giften. ‘Iedereen herinnert zich chocolade en witbrood. Ik was te jong om bang te zijn in de oorlog, maar bij de bevrijding waren we natuurlijk blij dat we van de Duitsers af waren. Maar wat bleek? Communiceren met de Polen ging nog het beste in het Duits! Dus wij vroegen in het Duits om chocolade.’

Oorlogsbuit van de Duitsers

Een dag later trekken de Poolse bevrijders met dertien Cromwell-tanks Veendam binnengerold, waar ze zonder weerstand door kunnen rijden. De Parkstad wordt, een dag later dan Stadskanaal, op 13 april 1945 zonder slag of stoot bevrijd.

En er wacht de geallieerden aldaar nog een verrassing. In de loodsen van strokartonfabriek De Vrijheid vinden de bevrijders een enorme oorlogsbuit: drank, sigaretten, radiotoestellen, blikken vlees, gedroogde groente, suiker en laarzen liggen daar opgeslagen. De Duitsers hadden dit bedoeld voor de soldaten aan het oostfront.

Bevrijder van Veendam

De ritmeester van de dertien tanks (ook wel kapitein genoemd) Jan Salwa wordt door de Veendammers als grote bevrijder binnengehaald. Jaren na de bevrijding vernoemd de gemeente Veendam zelfs een straat en een plein naar ‘de bevrijder van Veendam’.

Liefde bij de bevrijding

De bevrijding van deze regio was overigens niet alleen goed voor een grote vreugde, maar ook voor liefde. Zo bewijst ordonnans van generaal Maczek, Dominik Podgórski. Hij keert namelijk niet terug naar zijn geboorteland Polen, maar ontmoet hier de jonge Giny Lukkien uit Ter Apel. De twee raken verliefd, trouwen in 1951 en blijven hun hele leven in de Veenkoloniën wonen.

Lees ook:

Dominik Podgórski: De bevrijder die hier het geluk vond

Buunermondse verzetsheld betrokken bij grootste overval allertijden: ‘Douwe was voor de duvel niet bang’

Hoe een nazaat van de Anne Frankboom in Stadskanaal terecht kwam